Ảnh minh họa: baohatinh.vn

1. Phân cấp, phân quyền ở Việt Nam hiện nay

Phân cấp, phân quyền trong thực thi quyền lực là quá trình phân chia lãnh thổ quốc gia thành các cấp hành chính; phân định những chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của từng cấp; trên cơ sở đó tổ chức bộ máy chính quyền các cấp nhằm thực thi có hiệu lực, hiệu quả quyền lực nhà nước nói chung và ở địa phương nói riêng.

Về bản chất, phân cấp là cùng một việc được chia cho các cấp khác nhau thực hiện; phân quyền là trao quyền quyết định và gắn liền trách nhiệm một cách rõ ràng, cụ thể cho từng cấp khác nhau, cấp dưới có quyền “tự quản” để thực hiện những nhiệm vụ, quyền hạn theo chức năng và sự ủy quyền.

Phân cấp, phân quyền là một trong những nội dung quan trọng trong tổ chức và thực thi quyền lực của các quốc gia trên thế giới từ trước đến nay. Thực hiện phân cấp, phân quyền để tổ chức thực thi quyền lực là vấn đề có ý nghĩa quyết định đến hiệu lực, hiệu quả của quá trình quản lý, nó thể hiện bản chất của chế độ chính trị.

Ở Việt Nam, trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, cải cách nền hành chính nhà nước, Đảng ta đã chỉ ra yêu cầu: “Khẩn trương hoàn thành việc phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và địa phương trên từng ngành, từng lĩnh vực một cách đồng bộ, bảo đảm hiệu lực quản lý thống nhất, xuyên suốt của Trung ương đối với địa phương và khuyến khích tính sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của các địa phương”⁽¹⁾.

Quán triệt chủ trương của Đảng, những năm gần đây Chính phủ đã có nhiều giải pháp tích cực, cụ thể để đổi mới, tăng cường phân cấp, phân quyền giữa trung ương và địa phương, giữa chính quyền địa phương các cấp. Theo đó, các cấp hành chính đã được tăng thêm thẩm quyền, trách nhiệm trong nhiều lĩnh vực quản lý.

Thông qua thực hiện phân cấp, phân quyền, các cấp đã phát huy được tính chủ động, sáng tạo trong việc khai thác, phát huy các nguồn lực của địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, phục vụ tốt hơn nhu cầu, lợi ích của các tổ chức và người dân trên địa bàn.

Theo quy định tại Điều 112 Hiến pháp năm 2013 thì: (1) Chính quyền địa phương tổ chức và bảo đảm việc thi hành Hiến pháp và pháp luật tại địa phương; quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước cấp trên. (2) Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương được xác định trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương và của mỗi cấp chính quyền địa phương.

Theo đó, chính quyền địa phương có quyền tổ chức và có trách nhiệm bảo đảm việc thi hành Hiến pháp và các quy định của luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội trên phạm vi quản lý của cấp mình; đồng thời có quyền quyết định các vấn đề của địa phương đã được luật quy định⁽²⁾.

Theo quy định tại Điều 12 Luật Tổ chức Chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019) thì nguyên tắc phân quyền được quy định cụ thể: Việc phân quyền cho mỗi cấp chính quyền địa phương phải được quy định trong các luật; chính quyền địa phương tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn được phân quyền; cơ quan nhà nước cấp trên trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm thanh tra, kiểm tra tính hợp hiến, hợp pháp trong việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn được phân quyền cho các cấp chính quyền địa phương.

Căn cứ vào yêu cầu công tác, khả năng thực hiện và điều kiện, tình hình cụ thể của địa phương, cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương được quyền phân cấp cho chính quyền địa phương hoặc cơ quan nhà nước cấp dưới thực hiện một cách liên tục, thường xuyên một hoặc một số nhiệm vụ, quyền hạn thuộc thẩm quyền của mình⁽³⁾.

2. Phân cấp, phân quyền với việc lãnh đạo tổ chức thực hiện nhiệm vụ chính trị của đảng bộ cấp xã ở tỉnh Hà Tĩnh

Hiện nay, tỉnh Hà Tĩnh có 216 xã, phường, thị trấn, trong đó: 21 phường (01 phường loại I, 19 phường loại II, 01 phường loại III); 195 xã, thị trấn (58 xã, thị trấn loại I; 109 xã, thị trấn loại II; 28 xã, thị trấn loại III)⁽⁴⁾. Đảng bộ cấp xã là hạt nhân chính trị lãnh đạo ở cơ sở; nâng cao năng lực lãnh đạo của đảng bộ cấp xã là điều kiện bảo đảm thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị ở cơ sở.

Đại hội XIII của Đảng khẳng định “Nhân tố có ý nghĩa quyết định thành công của sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước, bảo vệ Tổ quốc là tiếp tục tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo, năng lực cầm quyền và sức chiến đấu của Đảng”⁽⁵⁾.

Xác định vị trí, vai trò, chức năng của các đảng bộ xã trong lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị, các cấp ủy đảng tại tỉnh Hà Tĩnh đã và đang tập trung lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của các tổ chức đảng cơ sở để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ mà thực tiễn đang đặt ra. Xác định rõ việc thực hiện đầy đủ cơ chế phân cấp, phân quyền là điều kiện quan trọng để các đảng bộ cấp xã hoàn thành các mục tiêu lãnh đạo nhiệm vụ chính trị ở cơ sở.

Trên tinh thần đó, trong những năm qua, các đảng bộ cấp xã ở tỉnh Hà Tĩnh đã lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh, quốc phòng trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh, cụ thể là:

Một là, các đảng ủy xã đã quán triệt, triển khai đường lối, chủ trương của Đảng, nghị quyết của cấp ủy cấp trên đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội ở cơ sở. Các đảng ủy xã đã chủ động xây dựng, ban hành kế hoạch triển khai thực hiện nghị quyết, chỉ thị của cấp trên kịp thời, bảo đảm yêu cầu, định hướng chính trị của Đảng. Các đảng ủy xã luôn chú trọng và nâng cao năng lực quán triệt đường lối, chủ trương; đề ra mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp thiết thực, khả thi, sát thực với đặc điểm của xã, tạo được sự thống nhất, đoàn kết trong cán bộ, đảng viên và nhân dân trên địa bàn.

Hai là, việc xây dựng và triển khai thực hiện nghị quyết của đảng ủy xã có nhiều chuyển biến tích cực, chất lượng không ngừng được nâng cao. Những nghị quyết, chỉ thị, kế hoạch, chương trình, đề án của đảng ủy xã trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh đã được vận dụng sáng tạo vào thực tiễn địa phương góp phần lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các nhiệm vụ chính trị của địa phương một cách đúng đắn, sáng tạo, đạt hiệu quả cao. 

Ba là, các đảng bộ xã đã thực hiện có hiệu quả công tác vận động nhân dân tích cực thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà nước. Khơi gợi và phát huy được tính tích cực, chủ động, trách nhiệm xây dựng, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, sự đồng tình ủng hộ của nhân dân trong việc thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước ở địa phương, cơ sở.

Bốn là, hoạt động lãnh đạo kiểm tra, giám sát việc thực hiện nghị quyết, quyết định; kiểm tra, giám sát đảng viên không ngừng được cải thiện, nâng cao cả về chất lượng và hiệu quả; lãnh đạo thực hiện tốt quy chế dân chủ cơ sở, xây dựng nông thôn mới, quản lý đất đai ở cơ sở.

Năm là, lãnh đạo tự chỉnh đốn, xây dựng đảng trong sạch, vững mạnh thông qua thực hiện tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, tạo sự đồng thuận trong xã hội, kiên quyết đấu tranh với những luận điệu xuyên tạc, phê phán các quan điểm sai trái. Lãnh đạo thực hiện công tác phát triển đảng viên; công tác quy hoạch các chức danh chủ chốt của xã; xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng cán bộ.

Tuy vậy, thực hiện phân cấp, phân quyền mặc dù đã đạt được những kết quả quan trọng, song xét về tổng thể vẫn chưa đáp ứng được những yêu cầu thực tiễn đặt ra, còn nhiều bất cập, hạn chế.

Còn có sự chồng chéo, biểu hiện phân tán, cục bộ, chưa bảo đảm tính thống nhất; kỷ luật, kỷ cương hành chính chưa nghiêm; công tác giám sát phân cấp, phân quyền còn lỏng lẻo; thẩm quyền và trách nhiệm của mỗi cấp chưa được phân định rõ ràng, cụ thể.

Thực hiện phân cấp, phân quyền nhưng chưa gắn với việc bảo đảm các điều kiện tài chính, nhân lực để thực hiện, thiếu sự kết nối giữa các ngành, các lĩnh vực có liên quan. Một số nội dung phân cấp, phân quyền đã được pháp luật quy định nhưng chậm triển khai hoặc thực hiện không triệt để; các quy định phân cấp, phân quyền chưa phù hợp với tình hình, đặc điểm của từng cấp chính quyền nên chưa tạo ra tính chủ động, sáng tạo, tự chủ của các cấp trong thực thi.

Những bất cập trong phân cấp, phân quyền đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của các đảng bộ cơ sở cấp xã. Công tác lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị của các đảng ủy xã trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh trong thời gian qua còn một số hạn chế. Việc quán triệt, vận dụng đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và các nghị quyết, quy định của tỉnh, huyện vào tình hình cụ thể ở một số xã còn vướng mắc do cơ chế phân cấp, phân quyền chưa phù hợp.

Một số đảng ủy xã chưa phát huy được tính chủ động, một số chủ trương chưa thực sự bám sát thực tiễn, còn rập khuôn, máy móc, chưa thể hiện đặc điểm riêng; còn thiếu các nghị quyết chuyên đề về phát triển ngành, lĩnh vực, hoặc đã có nhưng chưa mang tính đột phá.

Vẫn còn một số hạn chế về nhận thức, việc vận dụng, cụ thể hóa và tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách theo tinh thần phân cấp, phân quyền dẫn đến một số đảng ủy xã không phát hiện, giải quyết kịp thời, dứt điểm những vấn đề kinh tế - xã hội ở cơ sở. Ở một số cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp xã vẫn còn “tư duy nhiệm kỳ” nên không dám đột phá, không dám nghĩ, dám làm, dám chiu trách nhiệm trong lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị.

Công tác lãnh đạo, chỉ đạo của một số đảng ủy xã có lúc chưa sâu sát, công tác tuyên truyền vận động chưa phù hợp với đối tượng; các phương thức, hình thức tuyên truyền, vận động còn đơn điệu, thiếu sức hấp dẫn, thuyết phục. Công tác kiểm tra, giám sát việc triển khai thực hiện nghị quyết chưa được chú trọng đúng mức, còn nhiều hạn chế; chưa kịp thời nhắc nhở, phê bình các tổ chức đảng thiếu nghiêm túc trong tổ chức quán triệt, học tập, triển khai thực hiện nghị quyết của Đảng và của cấp ủy cấp trên,...

3. Một số giải pháp đẩy mạnh phân cấp, phân quyền với việc tổ chức thực hiện nhiệm vụ chính trị của đảng bộ cấp xã

Để đưa Hà Tĩnh và vùng Bắc Trung Bộ phát triển tương xứng với vị thế và tiềm năng, Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 03-11-2022 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải Trung Bộ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã chỉ ra yêu cầu cần phải: “Nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cấp chính quyền; chất lượng, hoạt động của hội đồng nhân dân các cấp. Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, ủy quyền”⁽⁶⁾. Trước yêu cầu phát triển của tỉnh Hà Tĩnh trong thời kỳ mới, để thực hiện cơ chế phân cấp, phân quyền có hiệu quả đối với các đảng ủy xã cần thực hiện tốt, đồng bộ những giải pháp sau:

Một là, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ đảng viên, đặc biệt là đội ngũ cán bộ chủ chốt, người đứng đầu. Các cấp ủy, chi bộ cần đề ra chủ trương, giải pháp nâng cao trình độ chuyên môn, giáo dục, rèn luyện cả về phẩm chất, phong cách lãnh đạo, phương pháp, tác phong công tác. Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng, góp phần nâng cao năng lực, kinh nghiệm, kỹ năng cho bí thư, cấp ủy viên các cấp. Tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, phát huy tính tự giác, tinh thần trách nhiệm, thường xuyên tự học tập, tự nghiên cứu để nâng cao trình độ, bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức của đội ngũ cán bộ, đảng viên, cấp ủy viên. Để thực hiện cơ chế phân cấp, phân quyền có hiệu quả cần phải tạo ra nhận thức đúng đắn, thống nhất trong đội ngũ đảng viên, cấp ủy viên.

Theo đó, cần quán triệt tinh thần những vấn đề đã được phân cấp, phân quyền cho cấp xã thì mạnh dạn thực hiện, bảo đảm đúng quy định nhưng cũng cần vận dụng sáng tạo, tránh dập khuôn, máy móc, phát huy tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm trước cấp ủy đảng và nhân dân. Cán bộ, đảng viên thực hiện trách nhiệm nêu gương, tiên phong trong việc thực hiện cơ chế phân cấp, phân quyền ở cơ sở.

Hai là, nâng cao chất lượng sinh hoạt đảng. Nội dung sinh hoạt chi bộ phải cụ thể, tập trung giải quyết các vấn đề thực hiện nhiệm vụ chính trị. Trong sinh hoạt đảng cần tập trung vào việc tháo gỡ những vướng mắc, những vấn đề phát sinh; phát hiện các mô hình hay, cách làm mới để cơ chế phân cấp, phân quyền thực sự đi vào cuộc sống, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương.

Ba là, đổi mới việc ra nghị quyết của cấp ủy cơ sở. Để bảo đảm thực hiện tốt các chính sách phát triển kinh tế - xã hội theo sự phân cấp, phân quyền, đòi hỏi các nghị quyết phải bảo đảm tính khoa học, khả thi, khơi gợi được các nguồn lực của địa phương, có tính mới nhằm tạo ra những bước đột phá.

Phát huy tốt vai trò lãnh đạo toàn diện của cấp ủy; các nghị quyết cần tập trung giải quyết những vấn đề lớn, trọng tâm, những vấn đề bức xúc liên quan đến đời sống, quyền lợi của nhân dân trên tinh thực hiện đúng thẩm quyền, chức năng theo sự phân cấp, phân quyền. 

Bốn là, nâng cao năng lực tổ chức, tập hợp và vận động quần chúng thực hiện nhiệm vụ chính trị ở địa phương. Giới thiệu, bố trí cán bộ công tác đoàn thể bảo đảm có trình độ, năng lực, có uy tín, nhiệt tình, gương mẫu, có khả năng vận động và tập hợp được quần chúng, dám nghĩ, dám làm. Đa dạng hóa các hình thức hoạt động, vận động đoàn viên, hội viên và nhân dân chấp hành tốt chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước ở cơ sở.

Năm là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát đối với tổ chức đảng và đảng viên trong chấp hành quy định của Đảng, nhiệm vụ chính trị của địa phương, đơn vị. Chủ động phát hiện, xử lý nghiêm minh, kịp thời những tổ chức đảng, đảng viên vi phạm; phát huy vai trò kiểm tra, giám sát của các tổ chức quần chúng đối với cán bộ, đảng viên; đấu tranh với những hành vi tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo của đảng ủy cấp xã.

Để tăng cường năng lực thực hiện nhiệm vụ chính trị của đảng ủy cấp xã ở tỉnh Hà Tĩnh, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế phân cấp, phân quyền trong phạm vi tỉnh và thống nhất với cơ chế phân cấp, phân quyền trên phạm vi cả nước, thực hiện thống nhất, đồng bộ các vấn đề sau:

(1) Hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo cơ sở pháp lx để đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho cấp xã trên thực tế, khắc phục sự tuỳ tiện, cơ chế “xin - cho” trong phân cấp, phân quyền, ảnh hưởng xấu đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội của ở cơ sở.

Cần tiến hành rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp lý có liên quan đến nhiệm vụ và quyền hạn của cấp xã theo nguyên tắc làm rõ những nhiệm vụ, công việc thuộc thẩm quyền và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước ở trung ương, những nhiệm vụ thuộc thẩm quyền, trách nhiệm của cơ quan trung ương, nhưng được tổ chức thực hiện ở địa phương, cần có sự phối hợp với chính quyền địa phương các cấp, các vấn đề thuộc thẩm quyền cấp xã cần phải đẩy mạnh phân cấp, phân quyền tạo sự độc lập và tự chịu trách nhiệm về việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn đã được trao. Chính quyền cấp trên đóng vai trò kiểm tra, giám sát, hỗ trợ để cấp xã thực hiện có hiệu quả và đúng quyền hạn đã được quy định.

(2) Làm rõ những nhiệm vụ, thẩm quyền hoàn toàn thuộc về cấp xã, do cấp xã thực hiện trong khuôn khổ của chế độ tự chủ, “tự quản”. Đây là những nhiệm vụ, thẩm quyền được xác định trên cơ sở các đặc điểm và nhu cầu phát triển đặc thù của cấp xã. Để bảo đảm được độc lập, tự chủ trong việc thực hiện các nhiệm vụ, thẩm quyền này, nhất thiết phải xây dựng cơ sở pháp lý đầy đủ, bảo đảm quyền tự chủ, tự quản; xác định rõ những công việc cấp xã được toàn quyền quyết định và chịu trách nhiệm trước nhân dân ở địa phương và trách nhiệm chính trị trước Đảng và trách nhiệm pháp lý trước Nhà nước.

(3) Từng bước khắc phục tình trạng đã phân cấp, phân quyền nhưng khi thực hiện phải xin ý kiến chỉ đạo của cấp trên, hoặc thụ động chờ cấp trên chỉ đạo. Xây dựng cơ chế phân cấp, phân quyền triệt để, đồng bộ; các cơ quan được phân cấp, phân quyền có toàn quyền, chủ động và chịu trách nhiệm trước pháp luật về quyết định và việc thực hiện của mình.

Tập trung nâng cao năng lực lãnh đạo của đảng ủy xã là yêu cầu cơ bản, quan trọng, khâu đột phá trong công tác xây dựng Đảng để thực hiện một cách có hiệu quả cơ chế phân cấp, phân quyền ở cơ sở trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh hiện nay. Đây cũng là trách nhiệm của mọi cán bộ, đảng viên, quần chúng, góp phần xây dựng các đảng bộ xã ở tĩnh Hà Tĩnh trong sạch, vững mạnh, lãnh đạo địa phương thực hiện thắng lợi nhiệm vụ được giao thúc đẩy và tạo ra bước đột phá để đưa tỉnh Hà Tĩnh phát triển trong bối cảnh mới hiện nay.

_________________

Ngày nhận bài: 05-11-2023; Ngày bình duyệt: 07-11-2023; Ngày duyệt đăng: 13-11-2023.

(1) ĐCSVN: Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004, tr. 99.

(2) Quốc hội Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Hiến pháp năm 2013, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2013.

(3) Quốc hội Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, Hà Nội.

(4) Sở Nội vụ tỉnh Hà Tĩnh: Báo cáo đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã năm 2023, tài liệu lưu hành nội bộ.

(5) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t. I, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2021, tr. 34.

(6) Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 03-11-2022 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải Trung Bộ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.